Blog Krzysztofa Matysa

Dziś przypada 80. rocznica urodzin cesarza reportażu. Przyszedł na świat 4 marca 1932 r. w Pińsku na Polesiu (dziś to Białoruś).

Minęły też już dwa lata od publikacji głośnej pracy Artura Domosławskiego „Kapuściński non-fiction”. Czy przez ten czas coś się zmieniło? Dla mnie aktualne pozostaje to, co napisałem wtedy, na gorąco, tuż po zapoznaniu się z pracą Domosławskiego: „Po lekturze biografii Kapuścińskiego”.

Ważne jest to wszystko, co nas w twórczości Kapuścińskiego zachwyca. Nikt wyjątkowemu twórcy miejsca w polskiej i światowej literaturze nie odbierze. Nikt z piedestału nie strąci.

Ważne są jednak i wątpliwości. Każdy, kto dobrze zna choć jeden z opisywanych przez mistrza krajów, dostrzega nie tylko nieścisłości, ale i zwyczajne przeinaczenia. Czasami wygląda to tak, jakby autor pisał swoją historię, nie przejmując się faktami. Również z tego powodu „Cesarz” w Etiopii jest zupełnie nieznaną lekturą. Tam, w taką wersję wydarzeń, nikt by nie uwierzył.

Jutro poznamy listę tytułów nominowanych do nagrody im R. Kapuścińskiego za reportaż literacki.

Zobacz też: „Biografia Kapuścińskiego”.

Przeczytałem „Kapuściński non-fiction”. Czytałem długo, niektóre fragmenty po kilka razy. Wrażenie ogromne, takie, że muszę odczekać zanim pozbieram myśli. Zobaczę co zapamiętam, co niejako automatycznie, trochę poza mną, umysł uzna za istotne. Jeśli nic, to znaczy, że nie ma o czym pisać.

Za dużo szumu. Wszyscy piszą, dyskutują; w radiu, w telewizji. Najmniej o – moim zdaniem – najistotniejszych kwestiach z tej książki. Metodologia reportażu, historia PRL-u, teczki, małżeńskie problemy… To króluje. A ja bym chciał o Etiopii, o Indiach, o Egipcie, o Bliskim Wschodzie… A najbardziej o tej szczególnej, mistycznej więzi Kapuścińskiego z Herodotem. Chyba, że i to autor po prostu wymyślił, genialnie tworząc własną legendę. Nie wiem. Domosławski sprawił mi kłopot. Dlatego potrzebuję czasu.

Żeby odreagować sięgnąłem po przeczytane już książki Kapuścińskiego. Czytam „Autoportret reportera” złożony z prasowych wypowiedzi mistrza reportażu i „Podróże z Herodotem”. Sama lektura literackiego języka Kapuścińskiego przynosi ulgę, daje zadowolenie, przyjemność. Cieszą się tym pamiętając oczywiście o wszystkich merytorycznych zastrzeżeniach, które miałem od kiedy zacząłem jeździć po świecie.

Weźmy fragment z „Podróży z Herodotem”. Rozdział o wizycie autora w Kairze („Widok z minaretu”). Jest tak nieprawdopodobny, tak nierealny, że tylko jakimś cudem może być prawdziwy. Reporter specjalizujący się w krajach Trzeciego Świata, radzący sobie w trudnych warunkach, mógł być aż tak  naiwny? Tak strachliwy? Spanikowany? I tak pozbawiony elementarnego zrozumienia dla miejsca, w którym się znalazł? Możliwe? Raczej nie. Ale tekst wyszedł z tego piękny! O to chodziło? Tekst ponad wszystko?!

Bywało różnie. Z pół roku temu, przygotowując się do kolejnej wyprawy na Bliski Wschód sięgnąłem po książkę do której nie zaglądałem od czasu studiów. To „Chrystus z karabinem na ramieniu”. Niektóre fragmenty (rozdział „Fedaini”) czyta się z trudnością. Za bardzo razi prosta peerelowska propaganda. Dobrzy Arabowie, źli Izraelczycy. Brakuje wyważonych sądów, rzeczywistych prób zrozumienia problemu. Gdzie się podziała wielkość autora? W książce Domosławskiego nie znajduję na to odpowiedzi! Póki co. Może przyjdzie z czasem.

Zobacz też: Biografia Kapuścińskiego.

Już mam! Kupiłem. Od razu po pracy pobiegłem do księgarni. Kupiłbym oczywiście i bez tej całej medialnej wrzawy. Czekałem na tę książkę.

Pokaźne dzieło, 600 stron. Zdążyłem przejrzeć pobieżnie. Zamieszczony na początku książki cytat z G. G. Marqueza wydaje się idealnie oddawać atmosferę sporów wokół pracy Artura Domosławskiego:

Każdy człowiek ma trzy życia: publiczne, prywatne i sekretne.

Jeśli dobrze rozumiem, to właśnie o to trzecie życie Kapuścińskiego trwa spór. Nie wiem, może autor biografii popełnił jednak błąd zamieszczając w książce sekrety z prywatnego, małżeńskiego życia. Może bez tego książka byłaby równie atrakcyjna.

Dzisiejsza „Rzeczpospolita” zamieszcza informację, że wdowa po pisarzu próbuje zablokować publikacje biografii w innych krajach. Wydawcy książek Kapuścińskiego z Francji, Włoch i Hiszpanii podobno zrezygnowali z publikacji pracy Artura Domosławskiego. Nie dlatego, że jest słaba. Jak ustaliła „Rzeczpospolita”, Alicja Kapuścińska zagroziła, że cofnie wydawcom zgodę na wznawianie książek męża.

Dobrze, że nie udało się zrobić tego w Polsce.

Cieszę się i idę czytać. Ale wyłączni rozdziały o reporterskiej pracy cesarza reportażu. Tych o rodzinnych sekretach jakoś mi się nie chce.