Blog Krzysztofa Matysa

Przygotowuję się do wyprawy do Etiopii. Jadę tam po raz kolejny. Znam kraj, jego specyfikę, zabytki, historię, itd. Mogę opowiadać godzinami. Mimo to na moim biurku ponownie lądują te same książki. Czytam, notuję. Po co? Chcę znaleźć coś ciekawego, coś intrygującego, coś co przeoczyłem za poprzednim razem. Szukam czegoś, co mogłoby uzasadnić tę podróż.

W towarzystwie etiopskich kolegów

Po co jechać gdzieś po raz kolejny? Kiedy już się widziało i obfotografowało raz i drugi. Znowu narażać się na niebezpieczeństwo malarii (na południu Etiopii ciągle bardzo realne) oraz ryzyko jedzenia indżery, spać w namiotach i takich sobie hotelach? Po co oglądać straszną biedę, taką jakiej niemal nie sposób znaleźć w innych częściach świata? Za pierwszym razem to jeszcze rozumiem (choć nie do końca). Ciekawość. Tak zwana „ciekawość świata”, znana też jako umiłowanie podróży. Wszędzie już byłem, tylko nie tu, no to muszę pojechać. Itd….

W moim przypadku to oczywiście praca. Można by powiedzieć, że płacą mi to jadę. Ale to za mało. Argument finansowy nie jest decydujący. Po co więc to robię? Sam sobie nie bardzo potrafię odpowiedzieć na to pytanie. Szczerze powiedziawszy nie daje mi ono spokoju od kilku lat. Dlaczego jeżdżę?

Etiopczyk nie zrozumie europejskiego turysty. Nie rozumiał chyba nigdy. Mamy sporo historycznych świadectw, które to potwierdzają. Jeśli wdacie się w rozmowę z miejscowym (ale musi być to osoba, która nie czerpie dochodu z turystyki!) powie wam, że doprawdy nie wie po co przejechaliście taki kawał świata. Macie ładny, wygodny dom i pod dostatkiem jedzenia. Żyjecie sobie bezpiecznie. Po co więc pchacie się tu gdzie bieda?! Spytają was też o to, dlaczego nie wybraliście o wiele ważniejszego celu podróży. Jeśli już gdzieś jechać, to tylko do Jerozolimy. Do grobu Chrystusa. Dla ortodoksyjnego etiopskiego chrześcijanina, jeśli już jakaś podróż ma sens, to tylko ta!

Sens podróżowania to temat, z którym chciałbym kiedyś się zmierzyć. Kim jest turysta? Co go napędza? Czy jest w tym jakaś większa wartość? A może tylko zwykła ciekawość, próżność i nuda?

Miło spędzić czas w takim kraju jak Etiopia. Sam nie wiem co to jest. Sztuka czy występek.

Ile umierających w Etiopii dzieci moglibyśmy uratować za cenę jednej wycieczki? Nie jadę, a zaoszczędzoną kwotę przekazuję na pomoc najuboższym. Demagogia? Możliwe. Ale na pewno nie dla tych, którzy dzięki temu zostaliby przy życiu.

Rozważania dotyczące natury turystycznej podróży jako takiej zostawiam na później. Gdzieś to we mnie tkwi, mam nadzieję, że dojrzewa i kiedyś będę miał w końcu jasny pogląd na ten temat. Teraz muszę skupić się  na Etiopii.

Co mnie tam pcha po raz kolejny? Może potrzeba zdefiniowania tego kraju. W końcu zamknięcia go w jakąś jednolitą opinię. Od lat szukam na to sposobu. Czytałem, studiowałem, byłem i widziałem, ale nadal ma problem z jednoznacznym jej określeniem. Dotyczy to również etiopskiego chrześcijaństwa. To ono tak naprawdę przyciągnęło mnie do Etiopii.  Zafascynowało mnie na odległość. Przy kolejnych spotkaniach pojawiały się coraz bardziej mieszane uczucia. Można godzinami opowiadać o Etiopii. Można hurtowo używać słów typu „wspaniałe”, „piękne”, „niesamowite”… (Są to przymiotniki mocno nadużywane przez autorów dzisiejszej literatury podróżniczej). Można dziesiątkami pokazywać szokujące zdjęcia. Ale jak powiedzieć kilka zdań, które będą prawdą o Etiopii?

„Kilka zdań” to oczywiście wartość umowna. Równie dobrze może być cykl artykułów czy książka. Forma wypowiedzi dowolna. Byle w niej było coś więcej poza opisami zabytków czy naturalnie żyjących plemion. Znamienne, że u Kapuścińskiego nie znajdziemy takich opisów. O ile pamiętam raz tylko wspomina o tym, że zwiedził kościoły w Lalibeli, ale skupia się zupełnie na czymś innym. Nie pisze o zabytkach!

Przed wyjazdem chcę przejrzeć co nowego pojawiło się w Internecie. Ta praca to mordęga. Trzeba przebrnąć przez różne turystyczne portale publikujące relacje z podróży. We wszystkich jest to samo. Przyjechali, zwiedzili – tu standardowy opis tego co zwiedzili, pojechali dalej. Straszne.

No cóż, będę miał o czym myśleć przez najbliższe trzy tygodnie. Od 5 do 26 listopada podróżuję po Etiopii.Wycieczka do Etiopii.

Jest artysta. Uznany, doceniany. Można nawet powiedzieć, że to liga światowa. Co ważne dla poruszanego tu problemu, artysta jest zakorzeniony w tym regionie; stąd wyrasta jego twórczość, stąd bierze się oryginalność artysty.

I jest miasto. Około 300 tys. mieszkańców,centrum regionu z którego pochodzi i w którym tworzy artysta. Ośrodek akademicki (podobno), wiec powinno być centrum intelektualnym. Duże aspiracje.Miasto pretendowało nawet do miana Europejskiej Stolicy Kultury. Starać się oczywiście trzeba, ale akurat ten pomysł już na starcie był bez szans. Za wysokie progi. Może zamiast porywać się na rzeczy nierealne lepiej skupić energię na czymś, co rzeczywiście można osiągnąć. Poszukać swojej niszy, swoich pięciu minut. Kilka dni temu okazało się, że miasto odpadło z gry już w przedbiegach. Oczywiście nikogo to nie zaskoczyło.

Ta decyzja o odrzuceniu miasta z eliminacji do miana Europejskiej Stolicy Kultury zbiegła się w czasie z przedziwną decyzją Dość Ważnego Gremium. Otóż rada opiniotwórcza przy konserwatorze zabytków nie zgodziła się by artysta upiększył, uatrakcyjnił i pomógł wypromować miasto. Powód? Planowana przez artystę instalacja przypominająca łuk triumfalny miałaby „rozbić układ przestrzenny Rynku Kościuszki, jako barokowego placu”.

Tu miał stanąć łuk triumfalny

Wyjaśnijmy. Artysta to malarz, Leon Tarasewicz. Miasto, to mój rodzinny Białystok. I właściwie tylko z sympatii do Białegostoku piszę ten tekst. Robię to w nadziei, że prezydent miasta skorzysta jednak z propozycji artysty.

Na szczęście opinia rady nie jest wiążąca. Konserwator zabytków może ja wziąć pod uwagę lub zupełnie zignorować.Na co się zdecyduje? Trudno przewidzieć. Dotychczasowe poczynania sugerują raczej, że ochrona zabytków nie jest dla władz priorytetem (np. dopuszczenie do zniszczenia Bojar – wspaniałej miejskiej drewnianej zabudowy, która mogła być co najmniej taką turystyczną atrakcją jak katowicki Nikiszowiec).

Panie Leonie. Nie znamy się. Nigdy Pana nie spotkałem, nie miałem okazji porozmawiać. Ale oczywiście znam Pana prace. Wiem też jak mogłyby być pomocne w promocji Białegostoku. Jeśli władze miasta zdecydują jednak, że ważniejszy jest „barokowy układ”, to będę miał dla Pana inną propozycję. Może zgodziłby się Pan zaprojektować coś mniejszego naprzeciw mojego biura (róg ulicy Liniarskiego i św. Mikołaja). Może tu się zgodzą. To lepsze miejsce niż jakieś krzaki w parku,które Panu alternatywnie proponują. Jak Pan popatrzy na ten fragment Białegostoku, to może przyjdzie Panu do głowy ciekawa artystyczna koncepcja.

Białystok ma swoje atrakcyjne strony, ale też czegoś mu brakuje. Nie ma polotu. Brak odrobiny artystycznego szaleństwa. Wyjdźmy ze sztuką poza galerię Arsenał i teatr Wierszalin.Zainspirujmy artystyczny ferment. Ulica w centrum miasta to idealne miejsce.Zacznijmy od terenu przy moim biurze. Szczerze się polecam.

I ostatnia już refleksja. Za 100lat będzie ulica Tarasewicza, stworzone zostanie Centrum Tarasewicza i będziemy się szczycić, że żył wśród nas. Tak jak dziś robimy z Zamenhofem. A w tym Centrum będą makiety instalacji, które Tarasewicz zbudował w innych miastach. I pewnie będzie jakiś tekst, że coś podobnego miał stworzyć w Białymstoku, ale niestety nie wyszło. O ironio losu…

Rozumiem zaskoczenie turystów. Naprawdę! Upadło przecież najstarsze, działające od lat dwudziestych poprzedniego wieku, polskie biuro podróży. Cóż za tradycja! W Polsce, gdzie tak często wszystko wywracało się do góry nogami, Orbis to absolutna perełka. Marka, która przetrwała różne ustroje i wojnę światową. Wszystko się zmieniało, a to biuro trwało obsługując kolejne pokolenia miłośników turystyki. A dziś upadło! Nikt już z Orbisem na wycieczkę nie pojedzie. Wielu osobom trudno w to uwierzyć.

Jak to się mogło stać?

Łatwo mądrzyć się po fakcie i teraz szukać przyczyn. Trudniej było to przewidzieć. Kto się spodziewał upadku Orbisu?

Ktoś mnie dziś spytał o to, które biuro zbankrutuje jako kolejne. Uczciwie odpowiadam, że nie wiem. Mogę wiedzieć które biura są w złej kondycji, które ciągną za sobą długi i nie popłacone rachunki z poprzedniego roku. Ale to jeszcze nie oznacza plajty. Są czynniki, których nie sposób przewidzieć. Biuro w złej sytuacji zawsze może znaleźć inwestora i odbić się od dna. Są touroperatorzy, o których od kilku lat mówi się, że lada chwila mogą upaść. I jakoś funkcjonują. Trwają mimo wszystko.

Z Orbisem było inaczej. Pamiętam branżowe spotkania sprzed ładnych kilku lat, na których w rozmowach z dyrekcją biura mówiłem wprost o złej drodze, którą nieszczęśliwie obrali. Mówiłem to bez satysfakcji ponieważ lubiłem Orbis. Przez lata sprzedawałem ich ofertę. Byliśmy ich Złotym Agentem, nasi klienci byli zadowoleni z narzuconych przez Orbis standardów. Ale jednocześnie raziły mnie ich niektóre poczynania. Przede wszystkim to, że marnują swój potencjał, że nie wykorzystują swoich możliwości. Że dalej funkcjonują tak, jakby nie mieli konkurencji. Nie zauważali, że dookoła powstały nowe biura i narzuciły zabójcze warunki rywalizacji. Wielu pracowników Orbisu trwało mentalnie w innej epoce.

O ile bankructwo Selectoursa było niespodzianką, o tyle upadek Orbis Travel nie zaskoczył mnie wcale. Oczywiście zasmucił. Bo, po pierwsze, to zła wiadomość dla całej branży, a po drugie, kres sporej części polskich tradycji turystycznych. Ale nie miał prawa mnie zaskoczyć! To wisiało w powietrzu. Pomóc mógł tylko cud w postaci kilku rewelacyjnych sezonów turystycznych. Zresztą na to chyba liczył litewski inwestor. Z tego co do mnie dotarło, miała być to szybka, obliczona na krótki okres, inwestycja. Kupić, a po czterech czy pięciu latach sprzedać z zyskiem. Wydaje się jednak, że nabywca chyba nie do końca wiedział co kupuje. I kiedy stanął przed perspektywą kolejnej dotacji (mówi się o 20 milionach!) po prostu się wycofał.

Orbis przy swoim potencjale (rozpoznawalność marki, opinie turystów, wiarygodność, firmowe biura) powinien rządzić rynkiem. Dlaczego stało się inaczej?

·   Biuro jedną nogą trwało jeszcze w poprzednim systemie. Mam tu na myśli przerost kadry (nie wiem czy w którymś innym biurze jest tylu dyrektorów, kierowników, itd.) oraz mentalność części pracowników. Niby nic, a bywa, że znaczy bardzo wiele.

·   Nieudany romans polsko-francuski. Kilka lat temu francuski inwestor nakazał np. …zmianę logo. Wyobrażacie to sobie? Po co zmieniać to, co jest największą wartością? Zmiana była niewielka, czcionkę zmieniono na kursywę. Ale koszty były duże. Od nieudolnego zarządzania firmą w tym okresie zaczęły się pierwsze duże kłopoty biura.

·   Orbis pomylił się w ocenie rynku. Postawił wyłącznie na prestiż. Tymczasem polski rynek turystyczny ma jedno podstawowe kryterium – cenę! Agenci i klienci w systemach rezerwacyjnych wychwytują te oferty, które są najtańsze. Wygrywa ten organizator, który jest w stanie sprzedać minimalnie przyzwoity standard za najniższą cenę. Orbis nie był tu konkurencyjny. Małe, niszowe, prestiżowe biuro, miałoby szanse. Ale taki gigant jak Orbis stał na straconej pozycji.

·   Ostatnie lato. Naprawdę nie dziwi mnie, że było dosłownie „ostatnie”. Oferty Orbisu, które otrzymywali agenci wymagały potwierdzenia na Litwie i zazwyczaj okazywały się nieaktualne. Po kilku nieudanych próbach biura agencyjne po prostu przestawały zwracać uwagę na takie propozycje. A to siatka agentów decyduje o tym co się sprzeda, a co nie.

Co teraz z pracownikami biura? W Selectoursie było ich niewielu. W Orbisie znacznie więcej. Bo to nie tylko centrala w Warszawie, ale też biura firmowe w całej Polsce i oddział imprez autokarowych w Olsztynie. Szkoda. Żal mi ludzi. Bywa, że bardzo doświadczonych, specjalistów od lat związanych z branżą. Trzymam za Was kciuki! Mam nadzieję, że znajdzie się dla Was miejsce w turystyce.

Jak się okazuje mieli rację ci, którzy na przestrzeni ostatniego roku porzucili tu pracę przenosząc się do innych touroperatorów. Znam kilka takich osób. Dziś cieszą się, że mieli odwagę to zrobić.