Turystyka znalazła się w tarapatach. Nie pierwszy raz co prawda, ale wcześniejsze kryzysy nie miały aż tak dużej skali. Z racji na fakt, że skupianie się na tym, z czym dziś mamy do czynienia nie bardzo ma sens, ponieważ jutro może być to nieaktualne, to postanowiłem przypomnieć wcześniejsze, najtrudniejsze przypadki.
W branży jestem od dwudziestu lat, kilku kryzysów więc już doświadczyłem. I co najważniejsze, przetrwaliśmy je, i ja, i branża, a to napawa optymizmem i pozwala mieć nadzieję, że i tym razem jakoś z tego wyjdziemy. Plusem może być to, że trzeba będzie zastanowić się nad nowymi rozwiązaniami, na przykład nad uruchomieniem czegoś w rodzaju towarzystwa asekuracji wzajemnych (o czym niżej).
W 2001 roku mieszkałem w Egipcie, pracowałem jako pilot i przewodnik na rejsach po Nilu. To były bardzo atrakcyjne wycieczki, wtedy cieszyły się wielką popularnością. W pracy wykorzystywałem wiedzę zdobytą w czasie studiów w Kairze, Egipt lubiłem, czułem się tam, jak u siebie w domu. To był piękny czas. Zupełnie niespodziewanie przerwany przez tragiczne wydarzenia z 11 września. Ten i kolejny dzień pamiętam dokładnie, byłem wtedy w Szarm el-Szejk, a następnie w Kairze, obserwowałem reakcję Egipcjan – z upokorzenia Ameryki cieszyli się również niektórzy z moich znajomych, młodzi i wykształceni ludzie. Sporo wtedy zrozumiałem, pojąłem siłę emocji i kulturowych uwarunkowań. Przydało się dziesięć lat później, gdy świat zachwycał się egipską rewolucją, ja pamiętałem o doświadczeniu sprzed lat, spodziewając się kłopotów. Co nieco opisałem na tym blogu, na przykład w artykule Tahrirowa demokracja.
Wtedy, we wrześniu 2001 roku, pomimo nakręcającej się atmosfery strachu czułem się bezpiecznie, nawet przez chwilę nie pojawiła się myśl, że w Egipcie mogłoby stać mi się coś złego. Nie uciekałem, zostałem i patrzyłem, jak wyludnia się Hurghada. Olbrzymi i prężny kurort, istna fabryka wakacji, z dnia na dzień przeszedł w stan uśpienia. Turyści wyjechali, hotele pozamykano, pracownicy wrócili do domów. To był przygnębiający widok. Na co dzień tysiące wesołych, cieszących się życiem ludzi, tworzyło w mieście specyficzną, rozrywkową atmosferę. Przywykłem do tego, traktowałem jak coś oczywistego, innej Hurghady nie znałem. Nagle, jakby świat zamarł. Oczywiste zniknęło, zostały puste ulice. Smutek. Trwało to kilka miesięcy. Na większa skalę, turyści zaczęli wracać w styczniu. Fabryka wakacji znowu ruszyła.
Od tamtej pory wiem, że turystyka jest bardzo niestabilną gałęzią gospodarki. Wisi na cienkim włosku. We współczesnym świecie przywykliśmy traktować spokój i dobrobyt, jako coś naturalnego. Wydaje się nam, że zawsze będą wakacje i zawsze będzie nas na nie stać. Tymczasem doświadczenia historyczne nakazują znacznie bardziej racjonalne podejście. Trzeba się liczyć z większymi lub mniejszymi okresami zawirowań. Dla osób, które w branży pracują od niedawna i nie doświadczyły jeszcze poważniejszych kryzysów, obecna sytuacja może być sporym szokiem. Dla nas wszystkich będzie solidną szkołą przetrwania.
Spore perturbacje miały miejsce wiosną 2010 roku. Najpierw katastrofa smoleńska, a chwilę później wulkan, który unieruchomił samoloty nad Europą, przez co nie sposób było rozpocząć zaplanowaną wycieczkę (straty biur podróży) i przywieźć do kraju turystów, którym wycieczka właśnie się zakończyła (jeszcze większe straty). W najpoważniejsze tarapaty wpadły firmy, które akurat miały najwięcej klientów, głównie w Egipcie i Tunezji. Od tamtych wydarzeń zaczęły się problemy znanego, dużego biura Alfa Star, które w końcu zakończyły się jego upadkiem. Więcej o tym w artykule: Wulkanom już dziękujemy.
W międzyczasie było kilka momentów o mniejszym i lokalnym znaczeniu, na przykład latem 2006 roku w Izraelu, kiedy to ze względu na wojnę na Bliskim Wschodzie ruch turystyczny niemal zamarł. Niemal, bo jednak cześć wycieczek przyjeżdżała, w tym moje. Korzystaliśmy wtedy z łatwiejszego dostępu do zazwyczaj obleganych miejsc, wygodnie i bez kolejek zwiedzając najważniejsze obiekty z Jerozolimą i Betlejem na czele.
Bez wpływu na turystykę nie pozostała też sytuacja na Ukrainie. W 2014 roku ludzie rezygnowali z wyjazdów do Gruzji i Armenii „bo obok jest wojna”. Trzeba było wyjaśniać, tłumaczyć, uspokajać, pisać artykuły (zobacz np. Bezpieczne wycieczki do Gruzji i Armenii). Wtedy też, na kilka lat zrezygnowaliśmy z łączenia wycieczki do Mołdawii z Odessą.
Na przestrzeni dwudziestu lat bywało różnie. Rozwojowi turystyki opartemu na zaufaniu klientów nie sprzyjała fala bankructw biur podróży, w tym tych największych i najbardziej znanych, z Orbisem i Triadą na czele (zobacz: Dlaczego upadł Orbis Travel). Ponadto Polacy na tyle korzystali z różnych form zorganizowanego wypoczynku, na ile pozwalały im domowe budżety oraz poczucie komfortu finansowego, a z tamtych czasów pamiętamy, że szliśmy od kryzysu, do kryzysu, cały czas mając nadzieję, ze kiedyś będzie lepiej.
To „lepiej” zaczęło się w końcu realizować. Przez kilka ostatnich lat, mieliśmy w turystyce sytuację, jakiej nigdy wcześniej nie było. Dominował optymizm i chęć wydawania pieniędzy, rynek korzystał z zasobność portfeli Polaków. Nie narzekała też turystyka przyjazdowa, bijąc kolejne rekordy.
Rosła światowa turystyka, nawet o 7 proc. rocznie. Nie nadążano z budową niezbędnej infrastruktury, w tym m.in. lotnisk. W bardziej popularnych miejscach hotele trzeba było rezerwować z dużym, nawet rocznym wyprzedzeniem. Liniom lotniczym brakowała maszyn.
W dobie tego, z czym się dziś mierzymy, paradoksalnym wydaje się, że jeszcze kilka miesięcy temu miasta i regiony tworzyły programy ograniczania zbyt mocno rozwiniętego ruchu turystycznego. Na nadmiar turystów cierpiała m.in. Wenecja. Modne stawało się ograniczanie podróży lotniczych (zobacz artykuł: Wstyd z latania). Dziś brzmi to wręcz niewiarygodnie. Opustoszałe Włochy liczą straty, a z nią niemal cały świat, od największych linii lotniczych, przez hotele, po pilotów wycieczek i przewodników turystycznych.
To prawda, takiej sytuacji jeszcze nie było, co gorsza, nie wiadomo, jak będzie się rozwijać, ale nie jest to pierwszy poważny kryzys. Poprzednie czegoś nas nauczyły, niektórzy wyciągnęli wnioski zmieniając modele biznesowe, dostosowując się do nowych czasów. Ten też powinien przynieść jakąś naukę. Może będzie na przykład katalizatorem do powołania dodatkowego mechanizmu asekuracji w postaci czegoś w rodzaju towarzystwa ubezpieczeń wzajemnych. Działającego na zasadzie dobrowolnego zrzeszenia i składek gromadzonych na wypadek „nadzwyczajnych okoliczności”. Taki fundusz mógłby być również partnerem do rozmów z rządem w sytuacji podobnej do tego, z czym mamy do czynienia obecnie. Ewentualne dotacje z budżetu państwa również mogłyby iść za jego pośrednictwem.
Dziś dowiedzieliśmy się o zamknięciu na dwa tygodnie szkół, uczelni, kin, itp. Być może pomysł, żeby „wszystko zamknąć” ma sens. Gdyby tak na cały marzec zawiesić ruch turystyczny i anulować wszystkie wycieczki, a jakiekolwiek podróże ograniczyć do minimum… Nie wiem, jak z medycznego punktu widzenia, ale z perspektywy branży turystycznej mogłoby to być jakieś rozwiązanie. Tracimy jeden miesiąc, koszty oczywiście będą, ale jeśli od kwietnia zaczniemy pracować, a w maju ruszymy pełną parą, to wyjdziemy na prostą. Gorzej, gdy problem będzie ciągnął się miesiącami, aż do lata, wtedy straty będą trudne do odrobienia, odczują je klienci oraz cała gospodarka.
Zobacz też: Koronawirus, ustawa o imprezach turystycznych a rezygnacja z wycieczki.
